Szalom Asz

---

Życiorys

Szalom był osobą wyróżniającą się spośród swojego rodzeństwa. Dlatego jego ojciec postanowił, że najmłodszy syn będzie przygotowywany do roli rabina, korzystając z doświadczenia najlepszego nauczyciela Tory. Jego zdolności językowe były imponujące; nauczył się nie tylko czytać po polsku, niemiecku, ale także po rosyjsku. Po przeczytaniu „Księgi pieśni” Heinego, rozpoczął swoją przygodę z literaturą nieżydowską, w tym dziełami takich autorów, jak Goethe, Lessing i Schiller. Interesująca lektura tych 'zakazanych’ książek wykluczyła go z życia rodzinnego oraz wspólnoty żydowskiej już w wieku zaledwie 17 lat.

Początkowo pracował jako nauczyciel w małej wsi pod Kutnem, a potem przeniósł się do Włocławka. Tam z czasem zaczął zarabiać na życie, pisząc listy dla osób, które nie potrafiły pisać. W tym okresie odkrywał bogactwo literackie, zaznajamiając się z twórczością Prusa oraz Tołstoja. Zainteresował go również rosnący ruch syjonistyczny, który zyskiwał na popularności. W związku z tym młody pisarz zaczął koncentrować się na tematyce nacjonalistycznej oraz równocześnie odkrywał literaturę jidysz, na przykład dzieła Icchaka Lejba Pereca, a także czasopismo „Der Jid”.

W 1899 roku Asz miał zaszczyt spotkać Pereca, a rok później, dzięki jego wsparciu, opublikował swoje opowiadanie „Mojszełe” w „Der Jid”. Następnie osiedlił się w Warszawie, gdzie zmagał się z ubóstwem, ponieważ przez długi czas nie mógł nic wydawać. Udało mu się to dopiero w 1902 roku, kiedy to ukazał się jego zbiór nowel zatytułowany „W złym czasie”. W międzyczasie jego rodzina zdecydowała się na emigrację do Ameryki. Szalom ożenił się z Matyldą, córką swojego przyszłego tłumacza na język polski, Mojszy Szpiry. Młoda para doczekała się trzech synów: Nathana, Mosesa i Johana, a także córki Ruth.

W Krakowie poznał Stanisława Witkiewicza oraz Stefana Żeromskiego, z którymi szybko się zaprzyjaźnił. W późniejszym czasie do grona jego przyjaciół dołączyli również Eliza Orzeszkowa, Maria Dąbrowska oraz malarz Jan Stanisławski. Po premierze dramatu „Sabbatai Ziwi” w Petersburgu, który odniósł sukces, Asz przeniósł się do Berlina. To tam niezwykle inspirujący był dla niego „Kupiec Wenecki”, co z kolei zaowocowało powstaniem najsłynniejszego dramatycznego dzieła Asza „Bóg zemsty”. Praca wzbudziła wiele kontrowersji w środowisku żydowskim, gdyż opowiada o bohaterze prowadzącym dom publiczny, ale jednocześnie przyniosła dużą popularność autorowi.

Dzięki tym osiągnięciom, Szalom mógł wyruszyć w podróż do ojczyzny przodków – Palestyny oraz Egiptu. W 1908 roku uczestniczył w ważnej konferencji w Czerniowcach. Dwa lata później odwiedził swoją rodzinę w USA, a następnie osiedlił się w Paryżu. Po wybuchu I wojny światowej ponownie powrócił do Ameryki. Po wojnie aktywnie działał w Berlinie i na Litwie, aż w 1920 roku wrócił do Stanów, gdzie uzyskał obywatelstwo. W 1925 roku ponownie odwiedził Europę, zwiedzając Niemcy, Francję i Polskę, a także ZSRR. 9 listopada 1932 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za swoje zasługi w literaturze.

W 1938 roku osiedlił się w Stanach Zjednoczonych, gdzie zaczął pracę nad kolejną trylogią, w skład której wchodziły tytuły: „Mąż z Nazaretu”, „Apostoł” i „Maria”. Zwłaszcza pierwsza książka spotkała się z ostrą krytyką zarówno ze strony chrześcijan, jak i Żydów. W 1946 roku powstał zbiór nowel o Holokauście, zatytułowany „Płonący cierń”, oraz dramat „Narodziny Hitlera”. Szalom Asz spędził ostatnie lata swojego życia w Bat Jam w Izraelu, gdzie pozostawał aktywny literacko. W latach 1946 i 1947 dwukrotnie był nominowany do Literackiej Nagrody Nobla.

Twórczość

Oto przegląd najważniejszych dzieł w twórczości Szaloma Asza, autora znanego z bogatego dorobku literackiego, który obejmuje zarówno powieści, dramaty, jak i opowiadania, ambitnie poruszające tematykę życia żydowskiego oraz jego zawirowań społecznych.

• W złym czasie,
• Z biegiem fal (1904),
• Nawrócony (1904),
• Grzech (1904),
• Miasteczko (1904),
• Sabbatai Ziwi,
• Bóg Zemsty (1906),
• Ziemia (1910),
• Ameryka (1911),
• Sojusz słabych (1912),
• Reb Salomon Bogacz (1913),
• Motke złodziej (1916),
• Sznur pereł (1916),
• Maria (1917, dramat),
• Wujek Mojżesz (1918),
• Kidusz haszem (1918),
• Martwy człowiek (1920),
• Muranów (1922),
• Józef (1924),
• Matka (1925),
• Wyrok śmierci (1926),
• Czarodziejka z Kastylii (1926),
• Elektryczne krzesło (1927),
• Powrót Chaima Lederera (1927),
• Trylogia Przed potopem: Petersburg, Warszawa, Moskwa (1929-1931),
• Mąż z Nazaretu (1939),
• Apostoł (1943),
• Maria (1949),
• Płonący cierń (1946),
• Narodziny Hitlera (1946),
• Mojsze (1951),
• Grossman i synowie (1954),
• Prorok (1955).

Każde z tych dzieł wnosi unikalny wkład w literaturę oraz odzwierciedla społeczne i historyczne konteksty epok, w których powstawały. Szalom Asz był nie tylko pisarzem, ale również chronicznym obserwatorem życia swojego czasu, co czyni jego twórczość niezwykle cenną.

---

Oceń: Szalom Asz

---