Stefania Przedecka

---

Życiorys

Stefania Przedecka urodziła się w rodzinie żydowskiej o drobnomieszczańskim statusie. W celu uzyskania edukacji średniej jej ojciec, Berek (Bernard), zdecydował się na wysłanie jej do pensji żeńskiej w Warszawie. Po ukończeniu nauki, Stefania rozpoczęła pracę jako nauczycielka, jednak już w 1902 roku zmieniła ścieżkę kariery, stając się modystką.

W 1904 roku aktywnie zaangażowała się w działalność polityczną, dołączając do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, gdzie prowadziła kampanie wokół praw pracowniczych, organizując koła kobiet. Jej działania na rzecz robotnic przyciągnęły uwagę władzy, co doprowadziło do jej pierwszego aresztowania latem 1905 roku, po odbyciu czego na kobiecym oddziale Pawiaka, znanym jako X Pawilonie Cytadeli warszawskiej, Stefania zyskała reputację jako nieustraszona działaczka.

Wkrótce po tym, w 1906 roku, objęła przewodnictwo w Związku Zawodowym Pracowników Igły, aktywnie walcząc o prawa pracownicze. Natomiast w 1907 roku ponownie wpadła w ręce policji, zostając wydaloną z Kongresówki. Zatrzymała się w Szwajcarii przez ponad dwa lata, gdzie działała w sekcji SdKPiL w Zurychu.

Jej powrót do kraju w 1910 roku oznaczał wznowienie aktywności politycznej – Stefania szybko stała się kluczową postacią w organizacji partyjnej w Łodzi oraz w Komitecie Warszawskim SdKPiL. W czasach napięć między zagranicznym kierownictwem partii a jej lokalnymi strukturami, opowiadała się za tymi ostatnimi. Jej trzecie aresztowanie miało miejsce w 1913 roku, kiedy to po długim śledztwie została skazana na osiedlenie w guberni irkuckiej.

W obliczu wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914 roku, Stefania, wraz z innymi więźniami, został ewakuowana do Orła nad Oką, a w 1916 roku zesłana do Irkucka. Tam, po rewolucji lutowej w 1917 roku, odzyskała wolność i aktywnie uczestniczyła w ruchu robotniczym.

W ciągu roku przybyła do Moskwy, gdzie w czerwcu 1917 roku została wybrana zastępcą członka Komitetu Wykonawczego grup SdKPiL w Rosji. Po rewolucji październikowej dołączyła do Komisariatu Polskiego. Od 1918 roku była częścią Centralnego Komitetu Wykonawczego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. W lutym 1919 roku, w związku z rozwojem działań wojennych, przeniosła się z egzekutywą KPRP do Mińska i później do Wilna. Z Mińska, w maju tego roku, skierowano ją do Białegostoku, a tam zajmowała czołowe role w powstawaniu nielegalnych struktur partii komunistycznej w Polsce.

Po klęsce bolszewików w wojnie 1920 roku, Stefania została w kraju i kontynuowała tajną działalność w łódzkim komitecie okręgowym KPRP. Jej aresztowanie w sierpniu 1921 roku w Będzinie pod zarzutem sprzeciwu wobec państwa polskiego kończyło się wyrokiem pięciu lat więzienia, jednak w marcu 1923 roku została wymieniona na więźniów politycznych i deportowana do ZSRR.

Później, od 1923 do 1925 roku, pełniła rolę kierowniczą w Biurze Polskim Rosyjskiej Partii Komunistycznej na Białorusi, a następnie w Wszechzwiązkowej KP(b) w Leningradzie do 1928 roku. W latach 1928-1933 prowadziła badania w Instytucie Marksa-Engelsa-Lenina, gdzie współorganizowała Polskie Archiwum Rewolucji – ważną inicjatywę zgromadzającą dokumenty dotyczące ruchu robotniczego w Polsce. Równocześnie była delegatem na zjazd Rad ZSRR.

Jej życie zakończyło się tragicznie, gdy 3 września 1937 roku została aresztowana przez NKWD w ramach wielkiej czystki, oskarżona o działalność kontrrewolucyjną. Po brutalnym śledztwie, 12 stycznia 1938 roku, skazano ją na karę śmierci, a niedługo potem została rozstrzelana.

---

Oceń: Stefania Przedecka

---